Odszkodowanie i zadośćuczynienie za represje w okresie PRL

Okres komunizmu w Polsce dla wielu naszych rodaków oznaczał niezwykle ciężkie czasy. Nie zgadzając się z utratą niepodległości, a także nie zgadzając się z łamaniem przez tzw. władzę ludową podstawowych praw człowieka, podejmowali oni nierówną walkę, która dla wielu kończyła się tragicznie. Szczególnie dotkliwe było wprowadzenie 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego, który oznaczał przymusowe internowanie, a dla niejednego także wyroki skazujące na karę bezwzględnego pozbawienia wolności.

Po latach, suwerenne już Państwo Polskie, zdecydowało się zadośćuczynić krzywdom doznanym przez działaczy opozycyjnych, uchwalając tzw. ustawę lutową, tj. ustawę z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Do niedawna, wysokość możliwego do uzyskania na tej podstawie zadośćuczynienia i odszkodowania nie była znaczna i wynosiła 25.000,00 zł. Wszystko zmienił wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 1 marca 2011 r. (sygn. akt P 21/09), który uznał za niezgodny z Konstytucją przepis ograniczający wysokości świadczenia z ustawy lutowej do 25.000,00 zł. Od tej pory nie ma już limitów i można dochodzić znacznie większych odszkodowań i zadośćuczynień.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy lutowej, „Uznaje się za nieważne orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano z powodu takiej działalności, jak również orzeczenia wydane za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom. Po myśli ust. 2, „Przepis ust. 1 stosuje się również, jeżeli czyn został popełniony w celu uniknięcia w stosunku do siebie lub innej osoby represji za działalność, o której mowa w tym przepisie”. Tym samym przepisy ustawy dotyczą także osób, które np. ukrywały się w czasie stanu wojennego, a wobec których wydano decyzję o internowaniu bądź nie wykonano orzeczeń sądowych. Stwierdzenie nieważności orzeczenia równoznaczne jest z uniewinnieniem.

Kluczowy w aspekcie możliwości ubiegania się o zadośćuczynienie i odszkodowanie jest przepis art. 8 ust. 1, zgodnie z którym: „Osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji”. Co istotne, „W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców”.

A co w sytuacji, gdy represjonowany otrzymał już zadośćuczynienie lub odszkodowanie wskutek kasacji albo na podstawie ustawy lutowej, która zawierała ograniczenie do 25.000,00 zł? Wysokość zadośćuczynienia lub odszkodowania może okazać się niesatysfakcjonująca i nieadekwatna z punktu widzenia doznanych cierpień. Ustawodawca pozostawił więc swoistą „furtkę” w art. 8 ust. 4 ustawy lutowej, zgodnie z którym: „Przepis ust. 1 nie ma zastosowania, jeżeli w wyniku rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania prawomocnie zasądzono odszkodowanie, chyba że za jego zastosowaniem przemawiają względy słuszności. Innymi słowy, jeżeli względy słuszności przemawiają za wyższym zadośćuczynieniem lub odszkodowaniem – można wnioskować po raz kolejny.

W tym miejscu rozróżnić też trzeba świadczenie odszkodowania od zadośćuczynienia. Odszkodowanie rekompensuje szkodę materialną, czyli np. utracony zarobek w związku z utratą pracy albo podjęciem gorzej płatnej pracy, a zadośćuczynienie rekompensuje krzywdę niematerialną, czyli cierpienie moralne, a także fizyczne związane z uwięzieniem. Warto również nadmienić, że zasądzone przez sądy zadośćuczynienia oraz odszkodowania nierzadko sięgają wysokości kilkuset tysięcy złotych.

Reasumując:

– osobie represjonowanej za walkę na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (skazanej prawomocnym wyrokiem bądź internowanej) przysługuje odszkodowanie i zadośćuczynienie;

– w pierwszej kolejności należy stwierdzić nieważność orzeczenia, chyba że wcześniej uniewinniono osobę lub umorzono postępowanie, albo też miało miejsce internowanie

– roszczenie o odszkodowanie oraz zadośćuczynienie na podstawie ustawy lutowej nie przedawnia się (w przypadku uprzedniego stwierdzenia nieważności orzeczenia, wniosek o odszkodowanie lub zadośćuczynienie trzeba złożyć w ciągu 10 lat);

– jeżeli wcześniej uzyskano niesatysfakcjonujące odszkodowanie lub zadośćuczynienie, można ponownie wystąpić z wnioskiem o wznowienie postępowania, jeżeli przemawiają za tym względy słuszności;

Nasza Kancelaria oczywiście służy pomocą na każdym etapie postępowania, czyli także na etapie przygotowania odpowiedniego wniosku do sądu oraz zapewnia reprezentację przed sądami.

 

 dr Rafał Guzik – adwokat

zadoscuczynienie-i-odszkodowanie-stan-wojenny-internowanie-represjonowanie-represje-komunistyczne-prl-pozbawienie-wolnosci-kancelaria-adwokacka-gg-oswiecim

foto: pixabay.com