Czytelniczka:

Mam ojca w podeszłym wieku, który od kilku lat cierpi na chorobę Alzheimera. Niestety, ale mam z tego powodu coraz więcej problemów – ojciec nie jest w stanie załatwić swoich spraw urzędowych, nie poznaje ludzi itd. Boję się, że w przyszłości będzie jeszcze gorzej. Jak uregulować tę sytuację?

Społeczeństwo starzeje się, co jest faktem bezsprzecznym. Starzenie się społeczeństwa pociąga za sobą nie tylko problemy gospodarcze kraju, ale również różnego rodzaju inne następstwa, związane z chorobami seniorów. Coraz częściej zapadają oni na chorobę Alzheimera (połączonego z demencją starczą) i nie tylko nie są w stanie rozpoznać swoich bliskich, ale także radzić sobie w codziennym życiu – ich zachowanie przypomina zachowanie małych dzieci.

Ustawodawca znalazł na to rozwiązanie – w przypadku naszej czytelniczki pomocna okaże się instytucja ubezwłasnowolnienia całkowitego. Zgodnie z art. 13 § 1 Kodeksu cywilnego (k.c.): „Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem”. W nauce prawa wskazuje się, że nieistotna jest etiologia zaburzeń, lecz decydujące znaczenie należy bowiem przypisać obiektywnie stwierdzonemu stanowi zdrowia osoby, której dotyczy prowadzone postępowanie – z normatywnego ujęcia pierwszej przesłanki wynika, że powodem całkowitego ubezwłasnowolnienia może być każdy rodzaj zaburzeń psychiki człowieka. Jakkolwiek samo stwierdzenie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo zaburzeń innego typu nie stanowi dostatecznej podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia, gdyż ich trwałą konsekwencją musi być niemożność kierowania swym postępowaniem przez osobę dotkniętą takimi przypadłościami (Tak: Strzebinczyk [w:] E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis 2013).

Nieprzypadkowo nawiązałem na początku odpowiedzi do porównaniu tego rodzaju osób z małymi dziećmi. W świetle prawa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie uzyskuje status równy osobie, która nie ukończyła lat trzynastu – nie ma zdolności do czynności prawnych (art. 12 k.c.). Taka osoba nie może więc skutecznie np. sprzedać nieruchomości, sporządzić testamentu, a także dokonać wielu innych czynności prawnych. Ubezwłasnowolniony całkowicie może jednak zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Ubezwłasnowolniony całkowicie może więc np. kupić gazetę w kiosku, wysłać list na poczcie, kupić bilet na przejazd autobusem – umowa taka stanie się ważna z chwilą jej dokonania, chyba że pociągnie za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych (art. 14 § 1 i 2 k.c.).

Jak zatem doprowadzić do ubezwłasnowolnienia całkowitego? W tym celu należy złożyć odpowiedni wniosek do Sądu Okręgowego, który jest właściwy do rozpoznania tego typu spraw. Wniosek może zgłosić: 1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, 2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, 3) jej przedstawiciel ustawowy. Pamiętajmy, by nie składać wniosku w złej wierze lub lekkomyślnie, bo będziemy wówczas podlegać karze grzywny! (art. 545 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego – k.p.c.). Do wniosku dołączamy również odpowiednią dokumentację medyczną, która uprawdopodobni konieczność ubezwłasnowolnienia. Warto już we wniosku złożyć żądanie ustanowienia na czas trwania postępowania doradcy tymczasowego, w celu ochrony osoby lub mienia osoby, którą chcemy ubezwłasnowolnić.

W przypadku uwzględnienia naszego wniosku, Sąd Okręgowy prześle odpis prawomocnego postanowienia do właściwego Sądu opiekuńczego, którego zadaniem będzie ustanowienie opiekuna – w praktyce może to być ta sama osoba, która do tej pory była doradcą tymczasowym.

Oczywiście pamiętajmy również o tym, że ubezwłasnowolnienie nie jest ustanawiane na zawsze. Sąd uchyli bowiem ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono – uchylenie może nastąpić także z urzędu (art. 559 § 1 k.p.c.). Z wnioskiem o uchylenie albo zmianę ubezwłasnowolnienia może przy tym wystąpić sam ubezwłasnowolniony.

W sytuacji przedstawionej przez Czytelniczkę, nie zwlekajmy więc zbyt długo z podjęciem odpowiednich działań. Przykład zawarty w filmie „Ciekawy przypadek Bejamina Buttona” ukazuje, że w zasadzie są niewielkie różnice pomiędzy schorowaną osobą w podeszłym wieku a niemowlęciem – oboje potrzebują z naszej strony zapewnienia im niezbędnej opieki.

Adw. Rafał Guzik

Fot. Pixabay.com